И.В. Мигалкин «Сандаар уоттаах күммүт» кинигэтигэр киирбит хоһоонноро
КУУКУЛА
Бэртээхэй оонньуурум –
Эһээхэй куукулам,
Баай - баай баайыска,
Утуй, сынньан сылааска,
Уһуктумаар мин суохпар,
Оҕо садыгар сылдьарбар!
1968 сыл, Тулуна бөһ.
БАНААР
Кыһыл кырааскалаах ,
Кыраһыабай ойуулаах
Таайым бэлэҕэ банаар –
Түлэй - хара түүҥҥэ наар
Доҕор - атас буолар.
1968 сыл, Тулуна бөһ.
БАСТАКЫ САҤА
Оонньоон бүтэн
Оронуттан түстэ,
Охтуох курдук
Түөрэҥэлээн
Ийэти гэр кэллэ,
Кырачаан илиилэрин
Киниэхэ уунна,
Күлэн-үөрэн мичийдэ,
«И-йээ!» - диэн үөртэ.
1969 сыл, Дьокуускай к.
ХААР
Хаар,
Маҥан хаар,
Toҕo баҕас ырааһай,
Toҕo баҕас сырдыгай,
Кыһын кэлэрин биллэрэ
Кыыдамныы түһэрэ?
Хаар,
Маҥан хаар,
Түһэ турар оргууй аҕай,
Ким үөрбэт буолуоҕай
Бу маннык бастакы мичээртэн,
Айылҕа биир дьикти
кэрэтиттэн!
Хаар,
Маҥан хаар,
Дууһаны манньытар
Ыраас сүрэхтээх,
Ыра санаалаах
Эн, хаар, буолаҕын.
1969 сыл, Бүлүү к.
КУОБАХЧААН
Эрэлис-чэрэлис
Көрөрүм түргэн,
Элэкис-мэлэкис
Истэрим сэргэх.
Минньигэс эбиэппин –
Талаҕы кэрбиибин,
Моркуоп да биэрдэргин
Отойун сирбэппин.
1981 сыл, Муома
МҮРҮБЭР
(ырыа)
Төрөөбүт Мүрүбүн
Саныыбын өрүүтүн,
Ахтылҕан ырыатын
Анааммын ыытабын.
Мин ырыам тыал буолан
Дойдубар тиийиэхтин,
Эҕэрдэ тылларын
Миигиттэн этиэхтин.
Күөрэгэй буолаҥҥын
Көрүлүү сылдьаҥҥын,
Мүрүбэр үөһэттэн
Тириэрт дуу, махталбын.
Төрөөбүт Мүрүбэр
Ахтылҕан ырыабын
Хоһуйан туойарбар
Долгуйан үөрэбин.
Үөрэхпин бүтэрэн
Мүрүбэр тиийиэҕим,
Сырдыкка, үтүөҕэ
Ыччаты иитиэҕим.
1970 сыл, Бүлүү к.
ЧАПАЙ БУОЛА ООННЬУУБУТ
Биир сыана,
Икки сыана –
Биһиги
Өстөөхтөрбүт!
Чапай буола оонньуубут:
Уҥа охсобут,
Хаҥас охсобут –
Биир оҕутта,
Икки куотта!
Ураа! Ураа!
Биһиги кыайдыбыт.
1981 сыл , Муома 21 /IX
ТАРАКААН
Бииргэ эбиҥ биири –
Буолар икки,
Муоһум икки.
Түөрт төгүл икки –
Буолар аҕыс,
Атаҕым аҕыс.
Биэстэн ыл биэһи –
Хаалар төгүрүк,
Иһим бөкүнүк.
Тотор аһым - тобох,
Утуйар сирим - оһох.
Аатым миэнэ
Таракаан,
Атаһым миэнэ
Таракаан,
Аҕам миэнэ
Таракаан,
Ийэм миэнэ
Таракаан,
Дьукааҕым миэнэ
Таракаан . . .
Ол эрээри,
Таракаан,
Наһаалаама,
Аспытыгар сыбыытаан, Буортулаама!
1981 сыл, Муома, 22/IX
«КИЭҤНИК БИЛЛЭР» УОЛАТТАР
Икки төгүл иккини
Алта буолар дэһэллэр,
Сыыһа-халты суруйан
Ыты сур ат гыналлар.
Учууталлар тылларын
Туомун эрэ өйдүүллэр;
Ыйыттахха сыыҥтарын
Өрө сыҥа сатыыллар.
Уруоктартан күрээннэр
Ускул - тэскил хаамсаллар,
Аҕылаһа сүүрэннэр
Айдаан төрдүн тардаллар.
Кыргыттары баттахтаан,
Кыралары ытатан,
«Хаһаайынныы» тутталлар, «Өрүөл» буола сатыыллар.
xxx
Кэлбит-барбыт дьоннорго «Киэҥник биллэр» оҕолор Бөһүөлэкпит иһигэр
Мөкүлэрэ диэлийэр.
1982 сыл, Кэптэни бөһ. 25 /IV
УУ КУТАБЫН
Сибэккибэр
Хомуоһунан
Уу кутабын
Күнүн ахсын.
Хатан эрэр
Сэбирдэҕин
Тутатына
Тонуубун.
Кыһыннары
Ол иһин
Күөх биһиэхэ
Ыалдьыттыыр.
Кини сытын
Сөбүлүүбүн,
Улаатарын
Сөҕөбүн.
1982 сыл, 5 /III
ӨТҮҮКТҮҮРГЭ ҮӨРЭНИЭМ
Ийэм таҥаспын өтүүктээтэ
Мин садка барарбар –
Бүрүүкэм сытыы кырыыланна, Сабыс-саҥа курдук буолла.
Сотору улааттахпына
Оскуолаҕа, уулуссаҕа, театрга –
Өтүүктээх таҥаһы таҥныам,
Сатаан өтүүктүүргэ үөрэниэм.
1982 сыл, 8 /III
АТЫТТАРГА ХОЛОБУР
Ийэлээх аҕатын
Улгумнук истээччи,
Улахан киһилии
Лоп - бааччы туттааччы –
Ол үчүгэй оҕо,
Атыттарга холобур.
Бэйэтиттэн балыһы
Батыһыннара сылдьааччы,
Чиэһинэйдик сылдьан
«Чээн», - диэн ааттанааччы –
Ол үчүгэй оҕо,
Атыттарга холобур.
1982 сыл, 13/III
НЬУРГУН УОННА КАТЮША
Ньургуну хомуска
Эдьиийэ үөрэппитэ,
Ньургун хомуска
Балтын үөрэтэр.
Катюша сатаабакка –
Хомуһа тосто сыһар,
Онтон ыксаабычча
Муннун сурдурҕатар...
Ньургун аһынан
Уоскута имэрийэр,
Оҕус маннык, тарбаххынан , Оччоҕо ырыа иһиллэр .
Катюша
Санаата көтөҕүллэн
Салгыы үөрэнэр,
Убайын
Утары көрөн
Сырдыктык мичээрэр.
1982 сыл, 14/III
Көт, дай, самолетум
Кумааҕы самолетум –
Көт, дай,
Кыырай халлааҥҥа –
Кынаттаах курдук,
Кырдьык сотору
Көтүтэр буолуом –
Дьиҥҥээх
Самолету.
1982 сыл, 14/III
ЭРЭҺИИНЭ
Сыыстаххына –
Сэрэнэн
Сотон-сууйан биэрэбин...
Таба суруйдаххына –
Сэргэхсийэн
Саҥата суох үөрэбин.
Олуһун баҕарабын –
Тэтэрээтиҥ өрүү
Ыраас буоларыгар.
Сотор эрэһиинэ диэн
Аатырдарбын –
Сэдэхтик туттуҥ дуу,
Миигинэн!
1982 сыл, 16/VIII
КУЛУНЧУК
(ырыа)
Күөх оттоох алааһым төгүрүк –
Ол устун ойуолуур кулунчук,
Куудара хатыҥнар тулалаан
Тураллар чуумпура иһийэн.
Кинилэр көрөллөр ымсыыран
Кулунчук ойуолуу оонньуурун,
Кыракый кулунчук намчытын, Сүүрэрдиин, ойордуун нарынын.
Төгүрүк алааска киирдилэр
Кыргыттар, уолаттар оонньоору, Ол онно кыһаммат кулунчук - Ордорор соҕотох
оонньуурун.
1993 сыл, 22/II
ДЬОММУН ҮӨРДҮӨМ
(ырыа)
Кыыспар Катюшаҕа
Сандаар уоттаах күммүт
Сайа тахсан кэллэ,
Эрдэ туран бардым,
«Мичил» оҕо садпар.
Саҥа ырыа билэн
Киэһэ дьиэбэр кэллим,
Сарсын эмиэ барыам
«Мичил» оҕо садпар.
Сатыы хааман тиийиэм
Туһа киһи буолуом –
Бэйэм таҥныам, суунуом,
Дьоммун онон үөрдүөм.
Күөгэй былыт көстөөт
Сытыы тыалтан куотта,
Тиийэн кэллим садпар,
«Мичил» - иккис дъиэбэр.
1993 сыл, 22/II
ОҔОККОМ ТУҺУТТАН
(ырыа)
Охтуохтуу түөрэҥнээн
Оҕокком кэлэҕин,
Илиигин уунаҥҥын
Истиҥник көрсөҕүн.
Оччоҕо дууһабар
Оҕокком туһуттан,
Сылаастык тарҕанар
Сып-сырдык сүүрээннэр.
Эйигин көтөҕөн
Мин сыллаан ылабын.
Ол ахсын мичийэн
Дьиктиргии үөрэҕин.
Оҕокком баттаҕыҥ
Кып-кылгас, нап-намчы,
Ол эрэн ураты
Минньигэс сыттаахтар.
1982 сыл, 19/XII
БЭРЭСКИ
Убайбынаан кэтэһэн ахан
биэрэрбит
Бэрэски астанар дьоро
киэһэтин...
Оһох таһыгар турарбыт Эдьиийбит Оппуруос
Астыырын көрөммүт –
Оонньуу барары,
Мэниктии сүүрэри умнан,
Кыра үлэҕэ илии-атах Көмөлөспүтэ буолан ...
1974 сыл, Москва к.
КҮҮТҮҮЛЭЭХ АРДАХ
(ырыа)
Oҕo-аймах
Олус-олус күүттүбүт,
Халыҥ былыт,
Хара былыт кэлбитин.
«Ардах түһүө - топ, топ, топ, топ. Ардах кэлиэ», - дэһэммит,
Сыырга тахсан - топ, топ, топ, топ, Чааһы быһа күүттүбүт.
Күммүт сүттэ
Тыалбыт үрдэ сытыытык,
Оттор-мастар
Хамсаан-имсээн бардылар,
Сылаас таммах - топ, топ, топ, топ, Бастаан түстэ иэдэспэр,
Онтон тута - топ, топ, топ, топ,
Күүскэ кутта ардахпыт.
Маннык күҥҥэ
Үөрүҥ-көтүҥ ардахтан,
Сылаас таммах
Онно-манна сүүрэлиир.
Киммит онтон - топ, топ, топ, топ, Куотан хаалыай дьиэтигэр.
Мээчик ардах - топ, топ, топ, топ, Кутан иһиий биһиэхэ.
1984 сыл, 12/III
Мээчик
Сиргэ түһээт тэйэбин
Ыраах сүүрэн биэрэбин, Оҕолордуун тапсабын
Оонньуур бэрдэ буолабын.
1982 сыл, 17/VI
САХСЫРҔА
Бэлэмҥэ үҥкүрүйээччи,
Минньигэскэ мэҥийээччи
Күөх ис сахсырҕa,
Сыыгыныы көтүмэ,
Албыннаһа сатаама,
Түннүкпүтүгэр түһүмэ, Остуолбутугар олорума,
Ыарыыны, кири тарҕатыма!
Син биир бопсуохпут,
Куһаҕаҥҥын
Саба охсуохпут!
1982 сыл, 16/VIII
Кыптыый
Кыр - кыр –
Кумааҕыны кырыйар ,
Кыр -кыр –
Халыҥ
Хортуонтан да иҥнибэт
Сып-сытыы кыптыый,
Тарбахпын быһымыый.
1982 сыл, 8/III
КИҺИРГЭС БӨТҮҮК
«Кук -кэрэ-куук!
Мин курдук
Ким баарый хорсун,
Ким баарый кыахтаах!
Күүскүтүн холоһон,
Кэлиҥ, кэлиҥ, тустуҥ!» -
Ыһыытаата бөтүүкчээн,
Арыы-сыа тараахчаан,
Сарсыарда уһуктаат,
Саһаан үрдүгэр тахсаат.
Бу кэмҥэ
Быата сөллөн,
Босхо барбыт
Тэллэх ыта Моойторук,
«Моҥ-моҥ» үрэн,
Сүүрэн кэллэ.
Тугу гыныан билбэккэ,
Тула көттө,
Эккэлээтэ.
Хайа үлүгэр
Эмискэччитин,
Эчи, куоппута
Түргэнин!
Кыһыл тараахчаан
Кутуруга эрэ
Көстөн хаалла
Ыраахтан ...
1982 сыл, 13/III
«КЭБИС» - ДИИЛЛЭР
Таһырдьа кыһын
Тахсыахпын баҕарбыппар:
«Тымныйыаҕыҥ, кэбис,-дииллэр,- Тохтуу түс, күүт сааһы».
Сааскы күн сыырга
Салааскалаары гыммыппар: «Сыыстарыаҥ, кэбис, - дииллэр, - Сайыныҥ да
чугаһаата».
Сайын оҕолордуун
Сайылыктаары гыммыппар: «Сатаммат, бырдахха сиэтиэҥ!» - Саба саҥаран
кэбиһэллэр.
Күһүн отоннуу барсаары,
Коляҕа хоммуппар:
«Тыа олус сииктээх,
Тукаам, тохтоо», - диэн боболлор.
х х х
Дьиктиргиирбит
Манна биллэр:
«Теплицаҕа» иитэллэр.
1982 сыл, 8/III
КУОСКАМ ОҔОТО
Куоскам оҕото
Куттаныма,
Кыракый сискин
Токурутума.
Маамаҕын суохтаан:
«Мяу-мяу!» –
Ытаама.
Күндүлүөм –
Күөгүлээн
Туттарбыт
Мундубунан,
Онно топпот
Буоллаххына –
Эбии үүт
Кутуоҕум.
1982 сыл, 8/III
Испиискэ
Тиит мастан оҥоһуллан –
Хоруопка иһигэр
Дьаарыстана угуллан,
Дьиэлэнэн олоробут.
Ыал ахсын оһоҕу
Оттобут, ититэбит.
Күөс буһаран аһатабыт,
Кыра оҕоттон саһабыт.
1982 сыл, 8/ III
ЛИНЕЙКА
Көнө сурааһыны оҥороргор Көмөлөһөбүн –
Дьиэҕин кырыыһалыыбын,
Тэбис-тэҥ түннүктүүбүн,
Буруо тахсар турбалыыбын,
Дьон киирэригэр аанныыбын, Олбуору да умнубаппын,
Кырачаан ытыҥ оҕотугар
Бэртээхэй уйа тутабын,
Дьэ, көмөм элбэх –
Линейка буоламмын.
1982 сыл, 16/VIII
УРУУЧУКА
Ахсааны таба суоттаан
Биэс сыананы ылабын,
Сурук да үлэтигэр
Сыыһаны таһаарбаппын.
Сорох ардыгар уруһуйдаан, Доҕотторгор да сурук суруйан,
Уруоктары үөрэтэргэр туһалаах,
Эйиэхэ олус наадалаах –
Уруучука диэн буолабын,
Улгум доҕор аатырабын.
1982 сыл, 16/III
Тэллэй
Ардах түстэҕинэ үүнэбин,
Чааһынан улаатабын –
Аҕыйах хоноот мин
Буорту буолан хаалабын.
Миигин тууһууллар –
Мааныга тутталлар,
Сорохтор хатараллар –
Кыһыҥҥыга хаһааналлар.
Оҕуруот аһыныын бииргэ - Мииҥҥэ да куталлар.
Сороҕор сибиэһэйдии
Арыыга ыһаарылыыллар.
Бэйэм туспунан кэпсээтим,
Туохха туттулларбын эттим –
Биллигит эһиги, мин киммин,
Ханнык үүнээйи эбиппин?
1982 сыл, 17/VI
ЧОРООН
Төрдүм-ууһум удьурхай –
Тас көрүҥүм тупсаҕай.
Оһуордаах ойуулаахпын,
Үс үтүө атахтаахпын.
Миигин тутан тойук туойаллар, Кымыс кутан алгыс этэллэр.
Саха былыргы төрүт иһитэ Буолабын доҕоттоор!
1982 сыл, 17/VI
КЫТЫЙА
Тэриэлкэттэн үрдүкпүн,
Тэриэлкэттэн истээхпин,
Кини курдук төгүрүкпүн –
Тас быһыым бөкүнүкпүн,
Удьурхай буолан уратылаахпын - Сарсыарда күөрчэх ытыйаллар,
Күнүһүн сүөгэй уураллар,
Киэһэтин суорат куталлар.
1982 сыл, 17/VI
БУДИЛЬНИК
«Тик -тик -тик» –
Тыһыргыыр
Кыракый будильник,
Турар кэм кэлбитин
Сыыспакка биллэрэр,
Аска да наадыйбат,
Таҥаска да суудайбат,
Күн аайы биир кэмҥэ –
Зарядка оҥорор,
Ол онтон күүс ылан
Үлэлээн тиҥийэр.
1968 сыл, Тулуна бөһ.
САҤА ДЬЫЛЫ КӨРСҮҺЭ
(ырыа)
Харыйаны тулалыы
Кырачааннар мустаммыт,
Илиилэртэн ылсаммыт Эргийбэхтии оонньуубут.
Саҥа дьылга, Саҥа дьылга
Эргийбэхтии оонньуубут.
Тымныы Моруос оҕонньор Сүгэһэрдээх биһиэхэ –
Киириэхтэрэ билигин
Хаарчааналыын сиэттиһэн.
Саҥа дьылга, Саҥа дьылга
Хаарчааналыын сиэттиһэн.
«Ураа, ураа!» - дэһэммит
Бары олус үөрсэбит,
Сир үрдүгэр Эйэни
Ис сүрэхтэн баҕарыҥ.
Саҥа дьылга, Саҥа дьылга
Ис сүрэхтэн баҕарыҥ.
Өссө күүскэ битийэн
Үҥкүүлүөҕүҥ барыбыт,
Уруй-тускул, Саҥа дьыл,
Айхал-мичил, үүммүт сыл!
Саҥа дьылга, Саҥа дьылга
«Айхал -мичил» - дэһиэҕиҥ.
1983 сыл
\ОҔО СААСКА
Кыра сылдьан
Төкүнүтэ оонньуурбут –
Массыына көлүөһэтин ...
Төкүнүтэ оонньуур эбиппит
Оҕо сааспытын ...
1974 сыл, Москва к.
Лабаа аайы таммах
Топ – топ түстэ ардах,
Онтон куотта бырдах,
Лабаа аайы таммах,
Алаас устун чалбах.
Тиистэрим таптыыллар…
Алёша кэмпиэт сиир.
«Минньигэһи сиэччим суох»,
- диир.
- Оччоҕо тоҕо сиигин?
«Тиистэрим таптыыллар»,
- диир.
Куукула
Кыракый куукулабын
Катя диэн ааттаатым,
Бэйэм эмиэ, кырабын –
Ол эрэн, дьиэбэр
Улахан оҕо Айтабын.
Сотору улаатыам,
Үчүгэй маама дэтиэм,
Оҕобун көтөҕүөм,
Ытаппакка көрүөм.
Кулгаах буукуба
Бүгүн оҕо саадыгар
«С» буукубаны бардылар,
Иитээччи быһааран эттэ:
«Кулгаахха маарынныыр», - диэтэ.
Хатылааһын буолбутугар
Ньургуунаттан ыйыттылар:
- Ханнык буукубаны биллиҥ?
«Бүгүн – кулгаах буукубаны!»
Үһүөбүт
Эн, мин, кини –
Үһүөбүт.
Ол аата
Элбэхпит.
Биир, икки, үс –
Сасыһа
Оонньуоҕуҥ!
Биир, икки, үс –
Ньургун ол тураҕын,
Алёша бу сытаҕын.
Иккиэҥҥитин буллум –
Атыны оонньуоҕуҥ!
1982 сыл.
Куобах
Куттас куобах барахсан
Кыра тыастан соһуйан,
Онно-манна ойуолуур,
Оту-маһы одуулуур.
Чэри-чэрэгэр кулгааҕынан
Чэрэйэн олорон иһиллиир,
Куруҥ тыаҕа тахсан,
Кыыралдьыйа сүүрэлиир.
1982 сыл
Сайын кэллэ
Күммүт тыкта чаҕылыччы
Сайын кэллэ сыралыччы,
Салгын эмиэ куйаарда –
Ону тыынным саймаарда.
Олбуортан ой дуораана
«Ураа!» хаһыыбын тарҕатта,
Булчут ытым ойон турда,
Чыычаах үөрэн ылласта.
Убаай Ньургун
Таһырдьа хараҥарда
Ыйбыт туналыйда,
Оонньуон баҕардар да
Убаай Ньургун утуйда.
Сарсыарда эрдэлээн
Кини туруо үөрэн,
Барыаҕа ийэтиниин
Оҕо саадыгар сиэттиһэн.
Сугун
Хомуйарга уустуккун,
Таба туттарбакка
Муҥнуугун,
Ыаҕайаҕа да
Угулуннаргын –
Аччаан иһэргинэн
Уратылааххын,
Туолан биэрбэккинэн
Эрэйдиигин!
Бирээнньиктэр
Бирээнньиктэр
Минньигэстэр,
Кинилэр
Төгүрүктэр.
Араас эгэлгэ
Дьүһүннээхтэр,
Ким сиэбиккэ
Сөбүлэтэллэр.
Бирээнньикпин
Таптыыбын –
Билэр дьоммун
Күндүлүүбүн.
Сасыһа оонньуур
Кыыдаан кыһын,
Кырыа кыһын
Ааны астахха
Туман киирэн
Аргыый сыыллан
Тута саһар.
Кинини тутан ылаары
Көрдүүбүн да. Көстүбэт.
Сүтэн хаалар букатын –
Сасыһа оонньуур миигинниин.
Айта хоһооно
Кыракый мин балтым –
Катюша кыысчааным,
Даллаҥныыр, хаһытыыр,
Көтөххө наадыйар.
Таһырдьы оонньуохпун
Тутума эн миигин,
Суоскаҕын эмэҥҥин
Ороҥҥор утуйууй.
Ардыгар эн дьоҥҥун
Ыалдьаҥҥын куттаама,
Түүн туран ытаама,
Тэллэххэр ииктээмэ.
Эн хаһан хаамаҥҥын
Туһалыыр буолаҕын,
Түргэнник эн улаат,
Эдьиийгэр көмөлөс.
1989 сыл
Оһуор ойуу оҥоойук
Оҥоойугум оһуор ойуулаах
Олус минньигэс отонноох,
Отону күөрчэххэ кутуохпут,
Ордугун барыанньа буһарыахпыт.
Кэлбит дьону күндүлүөхпүт,
Кэһии да оҥостуохпут,
Куораттааҕы дьонум үөрүөхтэрэ:
«Катюша маладьыас», - диэхтэрэ.
Кэһиитин аҕалаары
Күннээх турбут муус устар
Бүтэһик хонугар
Хаар түстэ, хаар түстэ,
Сирбитин үллүктээтэ.
Сиэним Ванюша эттэ:
«Тымныы Моруос оҕонньор
Кэһиитин аҕалаары
Айаннатан истэҕэ…»
Уйгууна уонна Айыына
Саҥа хаамар Айыына,
Охтон ылаат, тардыстан турар,
Үстээх эдьиийэ Уйгууна
Кэнниттэн батыһар.
Уйгууна ытаатаҕына,
Айыына ытаһар,
Уйгууна үөрдэҕинэ,
Айыына мичээрэр.
Эһэни, эбэни билэллэр,
Илиилэрин ууналлар,
Ол аата: «Көтөх», - дииллэр,
Сылайбыттарын этэллэр.
Тимур
Кырачаан Тимур
Көтөххө да сырыттар,
Саҥа таһааран күлэр,
Ырааһынан мичээрэр.
Атаҕынан тэбиэлэнэн
Билбитин кини этэр,
Сүрэхпин үөрдэр
Күндү сиэним Тимур.
Сэттэх ыйдаах Тимур
Сырдыгынан угуйар,
Олоххо тардыстар,
Улаатыан баҕарар.
Төрөөбүт
тыл
Афанасьев,
Л. Төрөөбүт тыл: хоһоон
Төрөөбүт
тыл
Төрөөбүт төрүт тылбыт
Ийэ мичээринии минньигэс,
Аҕа алгыһыныы амарах эбит.
Төрөөбүт төрүт тылбыт
Элиэнэ эҥээринии эриэккэс,
Алаас симэҕинии сиэдэрэй
курдук.
Төрөөбүт төрүт тылбыт
Олоҥхо курдук алыбынан,
Тойук курдук кэрэтинэн
Умсугутар буолар эбит.
Таптаабытым
мин саха ырыатын: хоһоон // Таптыыр сахам тылынан : хоһооннор / Савва Тарасов.
– Якутскай: Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1961.-с. 37
Таптаабытым мин саха ырыатын
Талах биһиктээх эрдэхпиттэн:
Ытыы да сытан ах барарым
Ырыа алыптаах тылларын истэн.
Умсугуйбутум, устар долгуннуу,
Уһуннук кутуллар олоҥхо
тойугар.
Бигэнэрим, төлөннөрү одуулуу,
Бухатыырдар чаҕылҕан
сырыыларыгар.
Этиэхпин баҕарарым туохтан
Долгуйарбын
Олоҥхо умсугутар тылынан…
Ол баҕарыыбын билигин булларбын
Бу хоһооннорум быыһыттан.
Бахсылыырап, У.
Төрөөбүт тылбынан саҥарабын: хоһоон // Үрүйэчээн : [алын кылаас оҕолоругар
ааҕар кинигэ / хомуйан оҥордулар: Г. С. Гаврильева, Л.С. Заровняева ; худож. Н.
Н. Николаева]. -Дьокуускай : Бичик, 2012.-с.6; то же Саптан саҕалаан : Кыра
саастаах оҕолорго хоһооннор / Уйбаан Бахсылыырап ; С. Ефремова ойуулара. –
Дьокуускай : Бичик, 2003.-с.17
Төрөөбүт тылбынан саҥарабын
Саҥа
үйэ оҕотобун –
Компьютер оонньуурдаахпын,
Аныгы кэм киһитэбин –
Анааран элбэҕи билэбин.
Ол эрэн умнубаппын,
Омугум саха буоларын,
Төрөөбүт тылбынан саҥарабын,
Туойабын, ыллыыбын, үөрэбин.
Тыл: хоһоон //
Хоhооннор / Баал Хабырыыс : [орто саастаах оскуола оҕолоругар / хомуйан онордо
З. В. Мигалкина ; худуоһунньук. И. Ю. Пестряков]. -Дьокуускай : Бичик, 2013.
–с.93
ТЫЛ
Тыл арыт өһөскүн,
Ыарахаҥҥын. сөҥҥүн,
Тааскын, симилиэскин,
Укулаат тимиргин.
Тыл арыт кытаанаххын,
Taaһы быһар алмааскын,
Хатарыылаах ыстаалгын.
Килэккэй киил маскын.
Тыл арыт чэпчэкигин,
Дэлэгэйгин, элэккэйгин,
Санаа хоту салаллаҕын,
Үөрэ-дьүөрэ кутуллаҕын.
Тыл арыт кынчаалгын,
Арыт тапталгын,
Арыт хомолтоҕун,
Арыт урдук дьолгун.
Өстөөхпөр буол кынчаал,
Ийэ дойдубар — таптал,
Kyhaҕaҥҥa — хомолто,
Учугэйгэ — урдук дьол!
Саха саҥата: хоһоон
// Хоһооннор: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Семен Данилов ;
[хомуйан оҥордо С.И. Тарасов, киирии тылы суруйда М.Е.Тимофеев]. –
Дьокуускай : Бичик, 2005.- с.150
САХА САҤАТА
Эппэр ийэм үүтүн кытта
Иҥмит эбит, быһыыта,
Кустук өҥнөөх,
Кымыс сыттаах
Сахам мандаар саҥата.
Кини миигин
Таптыыр, ыллыыр
Тыыннаах, сырдык дууһалыыр,
Кини миигин
Кырыыр, алгыыр
Эрдээх хоһуун санаалыыр.
Кини миэнэ —
Барҕа баайым,
Өлбөт мэҥэм — мин дьолум.
Кини миэнэ —
Ыалдьар ыарыым,
Үлэм, күнүм — мин соргум.
Кэмниин тэҥҥэ,
Дьоммун кытта
Кэхтибэккэ сайдыахтын
Кустук өҥнөөх,
Кымыс сыттаах
Сахам аптаах саҥата.
Төрөөбүт тыл:
хоһоон// Хоһооннор: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] /Семен
Данилов ; [хомуйан оҥордо С.И. Тарасов, киирии тылы суруйда М.Е.Тимофеев]. –
Дьокуускай : Бичик, 2005.- с.120
ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ
Чыычаахха — чыычаах чуопчаарар
тыла,
Сүүрүккэ — сүүрүк сипсийэр тыла,
Этиҥҥэ — этиҥ эрчимнээх тыла —
Илгэлээх истиҥ ийэ тыл буолар.
Оттон бу миэхэ ийэм биэрбит
тыла,
Олоҕум тыла,
Тапталым тыла —
Мин төрүт тылым, мин ийэ тылым
Саргылаах сахам
Саҥата буолар.
Өлбөт мэҥэ
Тылбыттан булабын
Ааспыт кэмнэр
Айыы санааларын,
Бүгүҥҥү күнүм көмүс түгэннэрин,
Кэлэр кэмнэр кэтит кэриҥнэрин.
Кининэн эрэ
Тыыннаах тапталым
Нарын саҥатын
Туойар кыахтаахпын,
Өлүөнэм үрүҥ түүнүн үчүгэйин,
Өлбөт өрөгөй бардам баҕатын.
Кининэн эрэ,
Кининэн эрэ,
Кэпсиир кыахтаахпын, силигин
ситэрэн,
Сэмэй сүрэх
Сип сибигинэйиитин,
Сээркээн сэһэн иһирэх иэйиитин,
Эр санаабыт төлөнүн, омунун,
Дуоһуннаах дьайыыбыт
Дуоспурунун.
Олох ханнык да ыар
түгэнигэр
Ийэ тылгыттан абыралы булуоҥ,
Кини баай байҕалыгар тиксэҥҥин
Баай дууһаланыаҥ,
Өлбөт өйдөнүөҥ.
Эҥин эгэлгэ,
Кэрэтик иһиллэр
Үгүстэр, үгүстэр дархан тыллар.
Тыллар бары туспа кэрэлээхтэр,
Бары туспа
Уран ойуулаахтар.
Оо, ол эрээри дууһаҥ
тугэҕэр,
Эн бар дьонуҥ санаатын
саталыыр,
Ийэ эрэ
Тылгынан этиллэр
Итии иэйиилэр
Сөҥөн сыталлар.
Ол иһин Дьылҕа
Киһиэхэ анаан
Биэрбит эбит
Ийэ тыл алыбын.
Нууччаҕа — нуучча номоҕон
тылын,
Caxaҕa — саха сайаҕас тылын.
Төрөөбүт тыл:
хоһоон// Хоһооннор, поэмалар, Агния Барто хоһоонноруттан тылбаас/Феоктист
Софронов; [хомуйан оҥордо уонна киирии тыл авт. С.А.Попов – Сэмэн Тумат].-
Дьокуускай: Бичик, 2013.-с.9
ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ
Аны сорох ыччаттарбыт
«Аҕаа», «ийээ» да диэбэттэр,
Төрөөбүт төрүт уус тылбыт
Төһөлөөх баайын билбэттэр.
Айыллыбыт тылын сирэн,
Аанньа ахтыбат чалапаай
Бэйэтин тылын иэйэн,
Тугунан долгуйа таптыаҕай?..
Сахалыы, нууччалыы, омуктуу
Саҥарааччыга мэлдьи мин
Сөрү-сөҕө, ордугургуу,
Сүрэхпиттэн сүгүрүйэбин.
Төлкөлөөх сайдыы, дьиҥинэн,
Төрөөбүт тылтан төрүөттээх.
Ийэ тылыгар тирэҕирэн,
Элбэх омуктуу билиллиэхтээх.
(хоһооннору бу сайтан
туһанныбыт) https://tullukchaan.ru/
Саха тылынан
Иван
Гоголев
Төрөөбүппэр аал уот үөрэн
Тигинэччи умайбыта
Аастыйбыт астаах эбэм
Ботугураан алҕаабыта
Аптаах саха тылынан.
Ийэм куобах суорҕанынан
Дьыбар киэһэ суулуу-суулуу
Кынаттаах ат туһунан
Ыллыыр этэ оргууй-оргууй
Намыын
саха тылынан.
Оҕурдаан туппатаҕым
Уон сэттэбэр ол аты,
Биир чох хара харахтааҕы
Мин дьолум диэн ааттаабытым
Уоттаах
саха тылынан.
Көҥүл кыраай күөрэгэйэ
Ыллыах – диэн ыҥырбыта,
Хомус курдук дьүрүһүйэн
Мин сүрэҕим хардарбыта
Уран саха
тылынан.
Истиҥ тойук оҥорон,
Махтал тылын эппитим
Саха ньургун доҕотторо
Үтүө нуучча дьонугар мин
Сылаас
саха тылынан.
Бар дьонноруом, хаһан эмэ
Үөрэр-көтөр күҥҥэ арыт
Мин сайаҕас, мин сэмэй
Ааппын ахтан ааһаарыҥ
Таптыыр
сахам тылынан.
НЬУРГУҺУН
Тоҥ буору тобулан,
Ньургуһун тыллан
Ньургуйбут ахан!
Кылбайан , тупсан,
Бу кэрэтин, хойуутун
Бухатыыр ньургуһун!
НЬУРГУҺУН
Сааскы күн ылааҥы мичээрэ
Сэтиэнэх быыстарын сылытан,
Ньургуһун сибэкки тыллыаҕа,
Толоону биир гына тахсыаҕа.
Килбиктик күн диэки хаиыһыа,
Сиик ыраас таммаҕын тоһуйа,
Нап-нарын эминньэх аһыллыа.
Күйгүөрэ күлүмнүү туруоҕа,
Уйаҕас ырыаҕа хоһуйан
Күөрэгэй кинини туойуоҕа.
Иҥэрэр сөҕүмэр күүһүттэн
Тапталым сүрэхпин толорон
Мин үөһэ тыыныаҕым
дьоллонон.
Үчүгэй да буолар ньургуйан
Күн өҥнөөх бастакы Ньургуһун.
Ып-ыраас амарах хараҕынан
Эрэнэ көрүнэр тулатын.
Дьолтон, күн санааттан ураты.
Ол иһин тымныыттан сэрэммэт,
Ньургуннук тобулар тоҥ буору.
Үөрүүнү, иэйиини үөскэтэр:
Бастакы күөрэгэй ырыата,
Кэҕэ кыыл чоргуйар саҥата.
Симэммит чэчирин кэрэтэ
Аан бастаан оһуохай ырыатын
Биир кыыстыын хатылаан дьиэрэтэр.
Оо, ханнык күн иэйии солбуйуой
Бастакы тапталбыт сулуһун! …
Үчүгэй да буолар ньургуйан
Күн өҥнөөх бастакы Ньургуһун.
НЬУРГУҺУН
Харалдьык сыыһыгар
Ньургуһун элбэҕиэн,
Көрөргө кэрэтиэн!
Ньургуһун сибэкки
Турар дии нуоҕайан,
Нарыннык нусхайан.
Тоҥ буору тобулар —
Нарынын көрүмэ,
Намчытын көрүмэ.
Ньургуһуну үргүүбүн,
Наллаан, оргууй илдьиэҕим,
Ийэбэр бэлэхтиэҕим.
6. Ньургуһун: хоһоон // Күн мичээрдэр : хоһооннор / Иннокентий Сыроватскай ; [М. Игнатьева ойуулара]. -Дьокуускай : Бичик, 2010.-с.19
Алааһым сыырыгар,
Халдьаайы быарыгар
Сылаастык күн тыкта
Ньургуһун таҕыста.
Бастакы ньургуһун,
Нап-нарын бэйэтэ
Үүммүтэ хойуутун.
НЬУРГУҺУН
Харалдьык аайытын элбээтэ.
Нусхайар, симэнэр
Күөгэл саас уйгутун
Кэрэлээн кырдалга тэниттэ.
Күн устун утары эргиттэ.
Күөрэгэй киниэхэ түһээри тэлээрэн
Көмүс көр ырыатын ууратта.
Халыҥ хаары тобуланнар,
Харалдьыгы таһаараннар,
Үгүс үрүҥ ньургуһуннар
Үрдүк сиргэ муһуннулар.
Харса суоҕун бэркиһиибин,
Сырдыкка дьулуһааччы
Күүстээх буолар эбит диибин.
Тоҥтон да толлубатах,
Бу нарын ньургуһуннар
Олус да хорсуннар.
Халдьыгырыы уһуннулар.
Хойууккатын үүммүттэрэ
Халдьаайыга ньургуһуннар.
Санаттылар ньургуһуннар.
Баанан кээстэр былааттарын,
Бөлөх-бөлөх муһуннулар.
Битийэн атах тэпсэллэр.
Оргууй аҕай кэпсэтэллэр,
Уолаттары кэтэһэллэр.
Кылбарыһа сырсыахтара.
Баҕар, бырыычыкалааннар
Бары саһан хаалыахтара…
Кэлбэттэр аны уолаттар.
Отучча кыс хаар уулунна,
Уолаттар аҕам дьон буолтар.
Сыыры сырса ыга симсэн
Ньургуһуннар быктылар,
Саһарҕаттан сырдыы үөрэн,
Ньургуйбахтыы турдулар.
Кырыымпалыы ыллаатылар,
Көмүс оҕуруо бырдаҥалар
Күлүмүрдүү тэйдилэр.
Ханыылаһан хойуннулар,
Үөр чыычаахтар үөрэннэр
Үөл лабааҕа муһуннулар.
Ньургуһуннар тылыннылар,
Сардаҥалаах күҥҥэ үөрэн
Сандал сааһы алҕаатылар.
Комментариев нет:
Отправить комментарий